«Ο μηχανισμός ο οποίος ανασύρθηκε από το βάθος της θάλασσας στα Αντικύθηρα, εδώ και περισσότερο από εκατό χρόνια, κίνησε αμέσως το ενδιαφέρον κάθε είδους ερευνητών της αρχαιότητας. Ήταν ένας αστρολάβος; Ήταν ένα πλανητάριο, ένα αστρονομικό ρολόι; Ή κάτι άλλο; Η επιστημονική έρευνα προχωρούσε πολλές φορές στα σκοτεινά, αφήνοντας περιθώριο στη φαντασία, που δεν ήθελε και πολύ να ξεπεράσει τα όρια της λογικής. Ότι πρόκειται για έναν μηχανισμό είναι σίγουρο, και μάλιστα για τον πιο σύνθετο μηχανισμό της αρχαιότητας (2ος-1ος αιώνας π.Χ.), που δεν έχει παρόμοιό του στα 1.300 χρόνια που ακολουθούν» (Πρόγραμμα Έρευνας για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων)…

Πόσο απίστευτα εναρμονισμένοι με τον «χωρικό και χρονικό γραμματισμό« θα έπρεπε να ήταν οι δημιουργοί αυτού του «Μηχανισμού των Αντικυθήρων» [ΕΡΩΤΗΜΑ 1!] που μάλλον, θα ήταν σε θέση να προβλέψουν [όπως άλλωστε οι σύγχρονοι αστρονόμοι με τα εντυπωσιακά μέσα τους], ότι σήμερα, 21 Ιουνίου, θα είχαμε ταυτόχρονα και Θερινό Ηλιοστάσιο και Πανσέληνο (στη 1.34 ξημερώματα, με διαφορά περίπου 30 λεπτών); Επισημάναμε, φυσικά πολλές φορές, ότι στο αστικό μας περιβάλλον, έχουμε πλέον προ πολλού σταματήσει να βιώνουμε, και ίσα-ίσα θυμόμαστε, τις 4 σημαντικές αυτές ημέρες στην αλλαγή των εποχών, που πολύ συχνά συνιστούν και σημαντικές Παγκόσμιες Μέρες…

Το γεγονός αυτό, μας δίνει μια καλή αφορμή για να παραθέσουμε καθιερωμένους γραμματισμούς, τον Γλωσσικό Γραμματισμό, τον Μαθηματικο-Λογικό Γραμματισμό, τον Ψηφιακό Γραμματισμό και τον Χωρικό Γραμματισμό. Φυσικά το δίπολο του «χωρο-χρόνου», με τις 3 διαστάσεις του χώρου και τη 1 διάσταση του χρόνου, δεσπόζει και στις θετικές, και στις κοινωνικές επιστήμες, αλλά και σε εναλλακτικές προσεγγίσεις (π.χ. World View – Kearney)! Όμως…

Ας δούμε, για παράδειγμα, τι θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε για την παραπάνω εικόνα…

Ποια περιοχή της Ελλάδας απεικονίζει ο Χάρτης; Ποια βουνά, πεδιάδες, κόλπους, ποτάμια, λίμνες, νησιά, πόλεις…

Είναι βέβαιο ότι θα πάρουμε πολλές και διαφορετικές απαντήσεις, ανάλογα με τον «χωρο-χρονικό» γραμματισμό του κάθε ερωτώμενου. Μήπως τελικά σήμερα, έχουμε «υποτιμήσει» αυτόν τον σπουδαίο γραμματισμό μέσα από όλα τα τεχνολογικά μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας; [ΕΡΩΤΗΜΑ 2!], και ο οποίος τελικά κατέχει μια σπουδαία θέση ανάμεσα στους σημαντικότερους;

Μια ελάχιστη συμβολή, κυρίως στο δεύτερο ερώτημα, έρχονται να δώσουν οι παρακάτω 65 διαφάνειες με τα 280+ links στα 4 βιωματικά εργαστήρια,  που πραγματοποιήθηκαν το πρώτο τρίμηνο του 2016 (μετά από προσκλήσεις των φίλων και συναδέλφων Σχολικών Συμβούλων: Α. Ασβεστά, Α. Ζουγανέλη, Μ. Δίτσιου, και Κ. Στεφανίδη, τους οποίους και ευχαριστώ θερμότατα)…

Εξαιρετικά, λοιπόν αφιερωμένο, στο «ζευγάρωμα» Ηλιοστάσιου και Πανσέληνου, το οποίο δεν μεριμνήσαμε να το χαιρόμαστε σε κάποια βουνοκορφή ή ακρογιαλιά, αλλά από το μπαλκόνι του σπιτιού της πόλης μας…

 ΓΚ, 21 Ιουνίου 2016

Save

Save

Save

Save

Save

21 Ιουνίου, μία από τις 4 «σημαντικότερες» ημέρες στο ταξίδι της Γης σε ένα έτος…

4 ημέρες «πυλώνες» για την 24ωρη διάρκεια της μέρας και της νύχτας σε ένα έτος…

• μεγαλύτερη μέρα, μικρότερη νύχτα του χρόνου (21/06)
• ίση μέρα και νύχτα (22-23/09)
• μεγαλύτερη νύχτα, μικρότερη μέρα του χρόνου (21/12)
• ίση νύχτα και μέρα (20-21/03)

(για το βόρειο ημισφαίριο και αντίστροφα για το νότιο ως προς τις ημερομηνίες).

Ρωτήσαμε «μικρούς και μεγάλους» τι μπορεί να φέρνουν άμεσα στο νου τους οι δύο αυτές λέξεις… «μέρα και νύχτα«, και πήραμε τις παρακάτω απαντήσεις, έναν, αναμενόμενο και μη, καταιγισμό «διπόλων«…

Υπάρχει άραγε κάποια σχέση όλων των παραπάνω «δυϊσμών» με το φαινόμενο της «μέρας και νύχτας», και κατ’ επέκταση της περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της ή/και της περιφοράς της γύρω από τον Ήλιο; Και πόσα ακόμη μπορούμε να ανακαλύψουμε με μία πολύ απλή ψηφιακή αναζήτηση (π.χ. εαρινή/φθινοπωρινή, ιούνιος/δεκέμβριος, βόρειο/νότιο, ανοδικό/καθοδικό κλπ)…

 Η Γη μας ταξιδεύει και μάς ταξιδεύει όμορφα και με απόλυτη συνέπεια στον χρόνο και τον χώρο του σύμπαντος! Κάθε μέρα βιώνουμε πολλά φαινόμενα που έχουν σχέση με το ταξίδι αυτό, τη μέρα και τη νύχτα, την ανατολή και τη δύση του ήλιου, τις τέσσερις εποχές, τη διάρκεια μιας μέρας και ενός χρόνου, το κρύο και τη ζέστη, τις φάσεις της Σελήνης… Πώς, όμως, όλα αυτά σχετίζονται με το ταξίδι της Γης και τους νόμους του φυσικού κόσμου;

Συζητάμε, ζωγραφίζουμε, γράφουμε, υποθέτουμε, παρατηρούμε, ερμηνεύουμε, παίζουμε και συνεργαζόμαστε δημιουργικά, με τις ταμπλέτες μας και τον διαδραστικό πίνακα! Αξιοποιούμε διαδικτυακά εργαλεία, εικονικές προσομοιώσεις και εκπαιδευτικά παιχνίδια, ατομικά και ομαδικά.

Τι λένε όμως τα παιδιά (ηλικίας 10-12 χρονών), για το ταξίδι αυτό, όπως το έχουν βιώσει στην καθημερινή τους ζωή (πριν ταξιδέψουν με τη βοήθεια των ψηφιακών εφαρμογών);

 Αστέρια, ήλιος, φεγγάρι, φως, γαλαξίας, πλανήτης, milky way

Ο Ήλιος μοιάζει σαν να πέφτει για ύπνο, γιατί πια έχει ήδη δύσει.

Στην πρώτη εικόνα ο Ήλιος ανατέλλει, στη δεύτερη βρίσκεται στον ουρανό, στην τρίτη ο Ήλιος δύει και στην τετάρτη βγαίνει το φεγγάρι.

Η μέρα και η νύχτα μου θυμίζει το παιχνίδι και το ουράνιο τόξο.

Όταν ακούω για τη νύχτα σκέφτομαι τα αστέρια που λάμπουν γύρω από το φεγγάρι και πάνω από το φεγγάρι εμένα με στολή αστροναύτη.

Μου αρέσει όμως το ηλιοβασίλεμα που δείχνει πως η φύση μπορεί να διαμορφώσει από μόνη της, καλύτερα από τους ανθρώπους με όλα τα μηχανήματα και τη νέα τεχνολογία.

Εγώ ταξιδεύω χωρίς προορισμό! Πήρα ένα καράβι και γυρνάω τη θάλασσα… Μαγεύομαι από τον ήχο των κυμάτων και παρατηρώ τα όμορφα τοπία που υπάρχουν γύρω μου! Το καλό με αυτό το ταξίδι είναι πως δεν τελειώνει ποτέ! Βρίσκομαι πάντα εκεί με το μυαλό μου!

Περπατάω μέσα σε ένα πλοίο πολύ όμορφο και πολύ μεγάλο, είναι λες και περπατάω στον παράδεισο. Πίσω μου έχω την ωραιότερη θέα, το φεγγαράκι, επίσης καθρεφτίζεται στην θάλασσα δημιουργώντας πανέμορφα και εξωτικά χρώματα. Στη φαντασία μου είναι τόσο λίγη μπροστά σε ότι υπάρχει στη Γη.

Ήλιος, Γη, Σκοτάδι, Φως… Η μέρα και η νύχτα είναι δύο αντίθετα πράγματα, τα οποία υπάρχουν εξαιτίας του ήλιου. 

Μία ενδεικτική ροή των δραστηριοτήτων για ένα τέτοιο ψηφιακό ταξίδι, μπορεί ενδεικτικά να είναι η παρακάτω…

Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί με ή χωρίς διαθεσιμότητα διαδικτύου, και με προσωπικούς υπολογιστές (π.χ. σε εργαστήριο υπολογιστών με περιβάλλον Windows), αλλά και με ταμπλέτες (π.χ. με περιβάλλον Android, στο οποίο έχουν ήδη εγκατασταθεί τα δύο ελεύθερα λογισμικά, το Google Earth και το Solar System Scope), με ή χωρίς πλαστικοποιημένες διαφάνειες Α3, όπως περιγράφεται στο: «216 δισδιάστατοι και τρισδιάστατοι χάρτες υψηλής ανάλυσης για κάθε χρήση σε 33+1 links στο Φωτόδεντρο«…

Τα παιδιά μετά τη δραστηριότητα έγραψαν…

Σήμερα εμείς παρακολουθήσαμε τη Γη και καταλάβαμε πως γυρνάνε οι πλανήτες και ο Ήλιος. Επίσης καταλάβαμε πως γίνεται η εναλλαγή μέρας και νύχτας σε όλους τους πλανήτες.

Κάθε ώρα, από κάποιο τόπο, φεύγει η μέρα και κάπου αλλού έρχεται…

Η αλλαγή μέρας-νύχτας μου φάνηκε καταπληκτικό θέαμα. Η Γη μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο έχει ολοκληρώσει μια πορεία. Καθώς αλλάζει η ώρα περνάνε και οι μέρες. Με λίγα λόγια οι μέρες αλλάζουν χάρη στην περιστροφή της Γης.

 Η μέρα με τη νύχτα είναι ουσιαστικά ίδιες. Αυτό που γίνεται ανάμεσά τους οφείλεται στην κίνηση του Ήλιου και της Γης. Όταν για παράδειγμα το ένα μέρος έχει ήλιο το μέρος που βρίσκεται απέναντι θα έχει νύχτα. Η περιστροφή της Γης είναι πολύ σημαντική για του ανθρώπους.

Είδα πολλά περίεργα, αλλά τούτο που δεν θα το ξεχάσω ποτέ, είναι πως στις 12 Απριλίου του 2067 ένας κομήτης θα χτυπήσει έναν δορυφόρο της NAΣA!

Το ταξίδι στο διάστημα ήταν μια «ψεύτικη» εμπειρία που με μάγεψε… Έμαθα το σύμπαν, τι γίνεται έξω από τον πλανήτη μας! Είμαι σίγουρη ότι θα μας μείνει αξέχαστο!!!

Κλείνουμε με την αφοπλιστική ρήση μιας μαθήτριας (της Στ’ Δημοτικού)…

«Αυτή η θέση του θεατή από το διάστημα ήταν μαγευτική. Είδα την αλλαγή μέρας νύχτας από μια θέση διαφορετική. Όλα ήταν μαγικά από ψηλά! Μου άρεσε αυτό το ταξίδι και θα ήθελα να το ξανακάνω! J», εξαιρετικά αφιερωμένο στη 1 από τις 365 ημέρες του χρόνου, με τη μεγαλύτερη διάρκεια μέρας…

Ειρήνη Σπυράτου, Γιάννης Κωτσάνης, 21 Ιουνίου 2014

Σημείωση 1: Με τον τρόπο αυτό περιγράψαμε μια σειρά από βιωματικά εργαστήρια, από τα οποία τα πρώτα, που σχετίζονται με το φαινόμενο της «μέρας-νύχτας», πραγματοποιήθηκαν για παιδιά ηλικίας 10-12 στις 14 Φεβρουαρίου 2014 στο χώρο του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού και για μαθητές Στ’ Δημοτικού στις 10-11 Ιουνίου 2014 στο Δημοτικό Σχολείο Φιλοθέης.

Σημείωση 2: Μια παλιότερη διδακτική πρόταση υπάρχει στο άρθρο: «Η εναλλαγή μέρας – νύχτας«. Μια νεότερη προσέγγιση, με βάση το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Γεωγραφία, παρουσιάζεται στην 1η Ενότητα της Στ’ Δημοτικού: Η περιστροφή της Γης (ως Σχέδιο Διδασκαλίας στη σελ. 26), και μια προσαρμογή της, η οποία αξιοποιεί πλήρως τα υπάρχοντα Μαθησιακά Αντικείμενα, στο Φωτόδεντρο, το αποθετήριο του Ψηφιακού Σχολείου, υπάρχει στο έγγραφο: Η περιστροφή της Γης.

Σημείωση 3: Λίγες ώρες πριν, εντελώς τυχαία (?), διαβάσαμε ένα ενδιαφέρον απόσπασμα από τον Πρόλογο του Μ. Πανώριου στην ελληνική έκδοση του βιβλίου «The dispossed» της αμερικανίδας συγγραφέα Ursula Le Guin (έκδοση Parsec 2008). «Η Ούρσουλα Λε Γκεν δεν αντιμετωπίζει τα θέματα που εξετάζει σαν αντίθετες δυνάμεις, αλλά σαν δύο μέρη ενός ισορροπημένου συνόλου, όπως το γιν και το γιανγκ (πρόκειται για το ταοϊστικό σύμβολο των αντιθέτων, όπου γιανγκ ο ενεργητικός πόλος ή αρσενικό και γιν ο παθητικός ρόλος ή θηλυκό), όπου το καθένα αποκτά το νόημά του από τη σχέση του με το άλλο. … Οι κριτικοί της τονίζουν ότι αυτός ο αρχετυπικός δυϊσμός, φως-σκοτάδι, ήχος-σιωπή, και ο τρόπος με τον οποίο εξετάζεται από τη Λε Γκεν είναι μάλλον ανατολικός, ταοϊστικός για την ακρίβεια, παρά δυτικός. … Το μαύρο και το άσπρο παρουσιάζονται με όλες τις αποχρώσεις τους και με όλα τα στοιχεία που τα συνθέτουν χωρίς ποτέ, παρ’ όλ’ αυτά, να είναι συμπαγή και αδιαπέραστα». Και όλα τα προηγούμενα, τι ιδιαίτερος προπομπός, για ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο, ανάμεσα στο αλληλοσυνδεόμενο δίπολο «πραγματικότητας και εικονικότητας», για το οποίο συζητούσαμε δυο μέρες πριν, με τη Μυρσίνη Ζορμπά, κινητήριο δύναμη του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, στο οποίο και κάναμε το ένα τα βιωματικά αυτά εργαστήρια….

Το άρθρο αυτό, εξαιρετικά αφιερωμένο στο παγκόσμιο «EarthDay 2014» (με μία εβδομάδα καθυστέρηση – πέρσι, συνεπέστεροι, “Ταξιδεύοντας με τη Γη μας…” την Ημέρα της Γης! στις 22 Απριλίου), θα θέλαμε να ξεκινήσει με ένα ερώτημα για το τι απεικονίζεται στο παρακάτω «σχήμα»…

Ένας χάρτης, λοιπόν, ως έννοια με ιδιαίτερη και αναμφισβήτητη διαχρονική «αξία», μεταξύ άλλων…

• Μπορεί να είναι από μια απλή τυπωμένη επιφάνεια παθητικής θέασης, μέχρι μια ψηφιακή επιφάνεια υψηλής αλληλεπίδρασης…
• Μπορεί να έχει από στατικά και αμετάβλητα δεδομένα από ένα δημιουργό, μέχρι δυναμικά μεταβαλλόμενα δεδομένα από κοινότητες χρηστών…
• Μπορεί να περιέχει από μονοθεματικά στοιχεία (συνήθως γεωγραφικά), μέχρι πολυθεματικά στοιχεία ποικιλόμορφων γνωστικών περιοχών…
• Μπορεί να απεικονίζει από κάποιο δισδιάστατο ή τρισδιάστατο επίγειο χώρο μικρής ή μεγάλης κλίμακας, μέχρι κατασκευασμένους χώρους με πραγματικό ή φανταστικό περιεχόμενο…
• Μπορεί να κοσμεί από κάποιο συγκεκριμένο υπαρκτό χώρο εργασίας ή μη, μέχρι εικονικούς χώρους κάθε μορφής…

Για παράδειγμα μια συλλογή ασυνήθιστων χαρτών βρίσκεται εδώ, στο MapstoHelpYouUnderstandTheWorld και μια πολύ έξυπνη ιδέα προβολής της αύξησης του πληθυσμού των Ηπείρων, σε ένα παγκόσμιο δυναμικό χάρτη, στο τεχνολογικό Μουσείο SwissScienceCenterTechnorama.

Ας δούμε, όμως, αρχικά, πώς ορίζει ένα παραδοσιακό λεξικό την έννοια του χάρτη: [1] αποτύπωση σε μεγάλο συνήθως φύλλο χαρτιού ολόκληρης της επιφάνειας της Γης ή ενός τμήματός της σε σμίκρυνση, όπως φαίνεται όταν την κοιτάζουμε από ψηλά [2] παρουσίαση επάνω σε γεωγραφικό χάρτη ορισμένων φαινομένων ή στοιχείων.

Με βάση τις παραπάνω σκέψεις, θα μπορούσε να είναι αντικείμενο ερευνητικής εργασίας ένας…

«εκτενής» εννοιολογικός χάρτης για όλα τα είδη χαρτών (conceptmapformaps!), με σχετικές διασυνδέσεις σε παραδείγματα (αν ψάξουμε καλά στο διαδίκτυο ίσως ανακαλύψουμε σχετικές προσπάθειες)…

Για το μεγάλο έργο του εμπλουτισμού των βιβλίων στο Ψηφιακό Σχολείο, η Ομάδα Γεωλογίας – Γεωγραφίας δημιούργησε στο Φωτόδεντρο, το Πανελλήνιο Αποθετήριο Μαθησιακών Αντικειμένων (ΜΑ) για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τις παρακάτω 3 συλλογές:

• Συλλογή Γεωγραφίας (με 450 ΜΑ)
• Συλλογή Μελέτης Περιβάλλοντος (με 200 ΜΑ)
• Συλλογή Πολυχαρτών (με 100+ ΜΑ)

Θεωρώντας ότι είναι σημαντικό να διαμοιραστεί και το πρωτογενές υλικό των χαρτών, το οποίο χρησιμοποιήθηκε στον εμπλουτισμό των διαδραστικών βιβλίων, η ομάδα επεξεργάστηκε την πλούσια συλλογή χαρτών που δημιουργήθηκαν για τις 75 εφαρμογές με «Πολυχάρτες» του Ψηφιακού Σχολείου. Προέκυψαν, λοιπόν, 216 χάρτες υψηλής ανάλυσης (από 5 έως 25 megapixels), επιμερισμένοι σε αντίστοιχα 33 μαθησιακά αντικείμενα, για κάθε χρήση, οι οποίοι κατηγοριοποιήθηκαν με βάση τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• χάρτες Φυσικής Γεωγραφίας και Ανθρωπο-Γεωγραφίας,
• δισδιάστατοι και τρισδιάστατοι χάρτες,
• χάρτες υποβάθρου και διαφανών επιπέδων (που λόγω της διαφάνειάς τους μπορούν να τοποθετούνται πάνω σε έναν χάρτη υποβάθρου).

Η κατηγοριοποίηση αυτή, με τις αντίστοιχες διασυνδέσεις (στα 33 μαθησιακά αντικείμενα) παρουσιάζεται στο παρακάτω έγγραφο…

Οι 216 χάρτες (όπως περιγράφεται σε κάθε ένα από τα 33 ΜΑ του Φωτόδεντρου), μπορούν να αξιοποιηθούν μονοθεματικά ή διαθεματικά, σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα (και πέρα από τη Γεωγραφία) με ποικίλους τρόπους, όπως:

• να ενταχθούν ως έχουν σε κάθε είδος ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού (σχέδια μαθημάτων, φύλλα εργασίας, φύλλα αξιολόγησης κλπ),
• να επιλεγούν/αποκοπούν επιμέρους περιοχές και τμήματά τους ή να σμικρυνθούν σε κάποιο επιθυμητό μέγεθος,
• να αποτελέσουν υλικό υποβάθρου ή συνδυασμού χαρτών, για περαιτέρω δημιουργίες με κάποιο πρόγραμμα επεξεργασίας πολυμεσικού υλικού (π.χ. ζωγραφικής),
• να εκτυπωθούν (με ή χωρίς πρόσθετες πληροφορίες) για κάθε είδους εκπαιδευτική δραστηριότητα (χωρίς τη χρήση υπολογιστή),
• να ενσωματωθούν, ως έχουν ή με κατάλληλη επεξεργασία, σε νέες εφαρμογές που μπορούν να αναπτυχθούν.

Στο σχετικό άρθρο «Πώς οι τρισδιάστατοι χάρτες μας μαθαίνουν να βλέπουμε και όχι να κοιτάμε» (3ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας, 4-6/4/2014) δίνεται σχετική τεκμηρίωση για την εργασία αυτή, καθώς και παράδειγμα αξιοποίησης (σε διδασκαλία με διαδραστικό πίνακα). Ακολουθεί και ένα επιπλέον παράδειγμα, με τις παρακάτω διαφάνειες να χρησιμοποιούνται ως πλαστικοποιημένες Α3 επιφάνειες γραφής, με μαρκαδόρους, από ομάδες μαθητών (θα αναλυθεί ως δραστηριότητα σε επόμενο άρθρο), και που ως ιδέα μπορεί να αξιοποιηθεί ακόμη και στη δημιουργία αυτοσχέδιων επιτραπέζιων παιχνιδιών από τα ίδια τα παιδιά…

Κλείνοντας, θα θέλαμε να δώσουμε μια επιπλέον δυνατότητα, μέσα από το Φωτόδεντρο: οι χρήστες να μπορούν να μεταφορτώσουν και τους 216 χάρτες στα δικά τους τοπικά μέσα (το zip αυτό αρχείο των 360 MBs στο ΜΑ), παρέχοντας, παράλληλα, και μια εισαγωγική οθόνη για την άμεση φόρτωση οποιουδήποτε επιθυμητού χάρτη (με 2 κλικ στο εμπεριεχόμενο αρχείο index.htm ή index.pdf ή index.doc, εφόσον το zip αρχείο αποσυμπιέστηκε σωστά με τα 3 αρχεία index και τους 33 υποφακέλους)…

ΓΚ, 27/04/2014

ΥΓ: Αξίζει να αναφερθούμε, για την πολύχρονη αυτή εργασία, στους δημιουργούς των χαρτών , με βασικό πρωτεργάτη τον Γ. Τάταρη και συνοδοιπόρους τον Π. Στρατάκη και τον Δ. Καβρουδάκη, την τεχνική συμβολή του Ζ. Μανουσαρίδη, την οργανωτική υποστήριξη του υπογράφοντος και τον συντονισμό της Ομάδας Γεωλογίας – Γεωγραφίας από την Κ. Κλωνάρη. Την μετατροπή τους σε εφαρμογές έχουν ήδη πραγματοποιήσει από το 2013, οι Κ. Αθανασιάδης, Ι. Σαλονικίδης και Η. Σιτσανλής.